Son dönemlerde yapay zeka teknolojinin eğitimden finansa, sağlık hizmetlerinden güvenlik sistemlerine uzanan birçok alanda kullanılmaya başlandığını görüyoruz. Bu teknolojinin geliştirilmesi, önümüzdeki dönemde hayatlarımızın ayrılmaz bir parçası olacağını yönündeki görüşler şimdiden kesinlik kazanmış durumda. Bu kapsamda, bu tür teknolojilerinin müze, kütüphane, arşiv veya galeriler gibi miras/kültür kurumlarda da kullanımları açısından erken örneklerini ve alana ilişkin güncel tartışmaları görmek mümkün.
Laura Hood’un 7 Aralık 2023 tarihli “The Conservation” platformunda yer alan “How ChatGPT can help you do archival research — but never replace archivists” (ChatGPT arşiv araştırması yapmanıza nasıl yardımcı olabilir – ama asla arşivcilerin yerini alamaz) makalesi arşivcilik alanında CHatGPT ve bunun gibi yapay zeka programlarının nasıl arşivcilik alanı şekillendirme potensiyeli üzerine duruyor. Hood, ChatGPT gibi programların basit düzeyle, arşivler üzerine araştırma yapacak araştırmacıların, ilk aşamada temel bilgilere ulaşması açısından önemli olduğunu vurgularken, bu tür programların hala gelişime açık olduğunu ve arşivcilerin kullanıcı ve arşivler arasındaki diyaloğun / ilişkinin sürmesini sağlayan aracı rollerinin devam ettiğini belirtiyor.
Arşiv çalışmalarında bu tür yapay zeka teknolojilerinin kullanılmasının bir ayağını kullanıcı hizmetlerinin kolaylaştırılması olması kadar, mevcut koleksiyon içeriklerinin yapay zeka üzerinden yeniden ilişkilendirilmesi, tanımlanması, kategorize edilmesi yine ayrı bir alanı oluşturyor.
Todd Bishop’un 23 Ekim 2023 tarihli “How the National Archives is using AI to make records more accessible in the digital age” başlıklı yazısında İngiltere Ulusal Arşivleri’nde, bir kişinin askeri sicilini özetleyen DD-214 formlarını büyük dijital dosyalardan çıkarması için bir yapay zeka botunun geliştirilmesine yönelik çalışmalara ait bilgi veriyor. Koleksiyonların veriye dönüştürülmesi açısından yapay zekanın kullanımı ve konunun etik boyutları da ayrıca güncel tartışmalar arasında yer alıyor.
Stephen Gosset’in 1 Kasım 2022 tarihli “How Machine Learning Organizes the Library of Congress Digital Collections” başlıklı yazsının “How the Library of Congress Uses Machine Learning Ethically” bölümünde bu konuya dikkat çekiyor. Gosset bu makalesinde, Kongre Kütüphanesi tarafından yürütülen ya da desteklenen diğer araştırmalar, ticari sektördeki diğer kullanımlara kıyasla tarihsel koleksiyon analizinde algoritmik yanlılığın ortaya çıkma olasılığının nasıl çok daha yüksek olduğunu açıklıyor. Araştırmacılar, net değer ifadeleri ve kurumsal şeffaflık ile personelin veri akıcılığına dikkat edilmesinin kilit önem taşıdığını, ancak temel gerçek veri setleri ve kıyaslama verilerinin oluşturulması ve kolayca erişilebilir hale getirilmesi gibi daha ayrıntıların da önemli olduğunu belirtiyor.
Görselin kaynağı: Shaun O’Dell, “The History of Itself Being Made Part 1: Score for Hephaestus’s Foot, 2017-2018”
Mustafa Ergül
Kıdemli Arşiv Uzmanı
Suna Kıraç Kütüphanesi